Berlin, będący jedną z najbardziej interesujących i tętniących życiem europejskich metropolii od lat przyciąga ludzi z całego świata, stając się dla nich nowym domem. Stale rosnąca gęstość zaludnienia, zagęszczanie zabudowy oraz rozwój szarej infrastruktury na dotąd niezabudowanych terenach[1] stanowią kilka z wielu wyzwań, przed jakimi staje dziś miasto. Zjawiska te prowadzą do zmniejszania się potencjalnych powierzchni zielonych, co nabiera coraz większego znaczenia, szczególnie w obliczu postępującej zmiany klimatu.

W związku z tym opracowano „Strategię Berlińską: Koncepcję rozwoju obszarów miejskich – Berlin 2030”, która przedstawia długoterminową wizję zrównoważonej ewolucji miasta do 2030 r.[2] Jest to interdyscyplinarny program, nad którym pracowali eksperci z wielu dziedzin, politycy oraz przedstawiciele lokalnej społeczności. Jednymi z najważniejszych celów określonych w strategii są łagodzenie zmiany klimatu i adaptacja do już obserwowanych lokalnie skutków tej zmiany, wspieranie bioróżnorodności w obrębie dzielnic i osiedli miasta, rozwój przyjaznej mobilności i ogólny rozwój Berlina jako miasta ekologicznego. W realizacji tego ostatniego ma pomóc wdrożenie instrumentu planistycznego, stworzonego już w 1990 r., noszącego nazwę „wskaźnika powierzchni biotopu (BAF lub BFF)”. Wskaźnik ten jest stosowany do standaryzacji celów wyznaczonych w ramach działań na rzecz  środowiska, obejmujących:

• ochronę i poprawę mikroklimatu oraz atmosfery;
• ochronę i rozwój funkcji gleby oraz równowagi wodnej;
• stworzenie i utrzymanie jakości siedlisk roślin i zwierząt, w szczególności gatunków dzikich;
• zrównoważony rozwój sektora mieszkaniowego.[3]

BAF ma pomóc w zapewnieniu określonego udziału terenów zielonych w mieście, przede wszystkim w ścisłym centrum, w celu rozwoju przestrzeni rekreacyjnych i utrzymania funkcji ekologicznych.¹ Wskaźnik jest definiowany jako stosunek powierzchni biologicznie czynnej do całkowitej powierzchni terenu. Wartości mieszczą się w przedziale od 0 do 1, gdzie 0 oznacza brak pozytywnego wpływu na równowagę przyrodniczą, a 1 zapewnienie najlepszych warunków siedliskowych dla roślin.

Broszura poświęcona temu tematowi[4] zawiera tabelę docelowych wartości wskaźnika, które powinny zostać osiągnięte dla różnych typów i funkcji budynku. Każdemu rodzajowi powierzchni uwzględnionej w danych planach zagospodarowania przestrzennego odpowiada określony przelicznik wykorzystywany do obliczania wskaźnika. W tabeli uwzględniony został również stopień nadbudowy (ÜBG). Wartości BAF zostały wyszczególnione dla budynków remontowanych oraz nowo budowanych. Przykładowo BAF dla istniejących szkół wynosi 0,3, natomiast dla planowanych 0,4.  Dla budynków komercyjnych, administracyjnych lub należących do infrastruktury technicznej wskaźnik w obu przypadkach powinien osiągnąć wartość 0,3. Rozkład przelicznika dla poszczególnych rodzajów powierzchni przedstawia się następująco:

• 0 dla powierzchni asfaltowych i betonowych;
• 0,3 dla powierzchni przepuszczających wodę oraz powietrze, np. cegły klinkierowej, płyty z podbudową piaskową lub żwirową itp.;
• 0,5 dla powierzchni przepuszczających wodę oraz powietrze, gdzie zachodzi infiltracja oraz które porasta roślinność, np. żwiru z porastającymi trawami, kostki brukowej w kształcie plastra miodu z porastającymi trawami itp.;
• 0,7 dla powierzchni pokrytych roślinnością bez połączenia z warstwą gleby o miąższości przynajmniej 80 cm;
• 1 dla powierzchni pokrytych roślinnością z połączeniem z warstwą gleby, gdzie możliwy jest rozwój flory oraz obecność fauny;
• 0,7 dla zieleni na dachach.

Przykład: obliczenie wskaźnika dla działki przeznaczonej pod zabudowę mieszkaniową
o łącznej powierzchni 750 m² i powierzchni zabudowy 330 m². BAF jest wyliczany dla całkowitej powierzchni działki (750 m²) i powinien wynieść 0,45. Założeniem jest, że większość obszaru niezabudowanego będzie wykorzystywana jako dziedziniec lub ścieżka. W przeważającej mierze odpady będą odprowadzane do kanalizacji, a pozytywny wpływ na równowagę przyrodniczą będzie mało znaczący.

BAF: 30 / 750 = 0,04

W niektórych częściach Berlina wskaźnik ten jest obligatoryjny, a w innych ma na razie charakter pomocniczy. Obowiązek wyliczenia wskaźnika BAF dotyczy obecnie 5% powierzchni miasta, co oznacza, że został on uwzględniony w 15 planach zagospodarowania przestrzennego. Prace trwają nad kolejnymi 10 (stan na 2020 rok).

Także inne miasta wprowadzają ten wskaźnik w celu zachęcania mieszkańców i deweloperów do zazieleniania miasta na coraz większą skalę. W nowej wersji - jeszcze nie zatwierdzonego Londyńskiego Planu (obecnie obowiązuje jeszcze Plan przyjęty w 2016 r. ze zmianami wprowadzonymi w 2011 r.) znalazł się zapis o tzw. Współczynniku Zieleni Miejskiej (Urban Greening Factor, UGF). Na ten moment jest on wykorzystywany w przypadku większych projektów, niemniej jednak przewidziane jest jego stosowanie również do określania wartości progowych wskazujących poszczególnym gminom miejskim (boroughs) kierunek rozwoju w obszarze zieleni miejskiej[5].

Zasady obliczania oraz wartości przelicznika są podobne do tych stosowanych w Berlinie. Kolejnym miastem jest Malmö (Green Space Factor), gdzie podejście również jest podobne, choć tu uwzględniono także strukturę zieleni, czyli wielkość drzew i krzewów, która wpływa na wysokość wskaźnika. Z kolei w Seattle (Green Factor) wzięto pod uwagę czy zastosowane rośliny są rodzime. Tu wskaźnik jest stosowany wymiennie ze wskaźnikiem odporności na suszę.[6]

Wprowadzenie wskaźnika spotkało się z pozytywną reakcją architektów oraz deweloperów, ponieważ jest on łatwy do obliczenia i przyczynia się do poprawy estetyki otoczenia oraz oszczędności energii. Ponadto wspiera kreatywność oraz wyrażanie indywidualnego charakteru budynku.

[1] Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu w miastach. Narzędzia strategiczne. Praca zbiorowa. Fundacja Sendzimira. 2020

[2] Dostęp 23.02.2021 r. https://www.stadtentwicklung.berlin.de/planen/stadtentwicklungskonzept/download/strategie/BerlinStrategie_Broschuere_en.pdf

[3] Green Roofs. A Resource Manual for Municipal Policy Makers. Canada Mortgage and Housing Corporation. 2006

[4] Der Biotopflächenfaktor. Ihr ökologisches Planungsinstrument. Praca zbiorowa. Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin. 2020

[5] The London Plan. The Spatial Development Strategy for Greater London. Praca zbiorowa. Mayor of London. 2020

[6] Pancewicz A. (red.) Zielona infrastruktura miasta. Praca zbiorowa. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej. 2014